Çocuk ve Ergenlerde Sosyal Dışlanma ve Akran Reddedilmesi | Ankara

Çocuklar ve Ergenlerde Sosyal Dışlanma ve Akran Tarafından Reddedilmenin Nedenleri ve Sonuçları

 

Sosyal Dışlanma ve Akran Tarafından Reddedilme

Sosyal dışlanma ve akran tarafından reddedilme, çocukların ve ergenlerin sosyal etkileşimlerinde yaygın olarak görülen olgulardır. Dışlanma ve reddedilme çok çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir ve her ne kadar dışlanma her zaman psikolojik zarar verme amacı taşımayabilse de, bu deneyimler duygusal ve davranışsal sağlık üzerinde olumsuz sonuçlara yol açabilir

Reddedilme ve Sosyal Dışlanma Zorbalık mıdır?

Pek çok kişi sosyal dışlanma ve reddedilmeyi büyümenin doğal bir parçası olarak görür ve bunların zorbalık ya da saldırganlık sayılmadığını varsayar. Bu önemli bir noktadır; çünkü her reddedilme ya da dışlanma olayı zorbalık ya da hatta yersiz değildir. Örneğin, top sürme ve pas verme becerileri zayıf olduğu için bir çocuğun basketbol takımına alınmaması kabul edilebilir; ancak utangaç olduğu için takıma alınmaması kabul edilemez. Bu nedenle, reddedilme/dışlanmanın zorbalık sayılıp sayılmayacağını değerlendirirken öncelikle nedenlerine bakmak gerekir. Nitekim küçük yaştaki çocuklar bile bağlama göre sosyal dışlanmayı farklı şekillerde değerlendirir: Yetersiz bir oyuncunun takım dışında bırakılmasını tartışırken grup işleyişinin önemine vurgu yapabilir; birinin mizacı nedeniyle dışlanmasını tartışırken psikolojik zarar ya da önyargıya atıf yapabilirler.

Bununla birlikte psikolojik zarara yol açan sosyal dışlanma veya reddedilme her zaman zorbalık kapsamına girmez. Bir davranışın zorbalık sayılabilmesi için saldırganlığın güç dengesizliği içermesi ve tekrarlayıcı olması gerekir. Operasyonel olarak zorbalığın bu boyutları içermesi gerekse de, çocuklar çoğu zaman bu kriterleri karşılamayan akran mağduriyetlerini de bildirmektedir. Bu nedenle araştırmacılar ve uygulayıcılar, çocukların kişilerarası ve gruplar arası dışlanmanın farklı türlerini nasıl tanımladıklarını ve deneyimlediklerini dikkatle anlamaya çalışmalıdır. Bazı sosyal dışlanma veya reddedilme durumları teknik olarak zorbalık olmasa da, dışlayıcı davranış çoğunlukla psikolojik zarara neden olur ve duygusal/davranışsal sağlık için olumsuz sonuçlar doğurabilir. Depresyon gibi içselleştirme belirtileri ve saldırganlık gibi dışsallaştırma belirtileri dâhil olmak üzere bu olumsuz sonuçlar, kişilerarası ve gruplar arası dışlanmanın geniş bir yelpazesi sonucunda ortaya çıkabilir.

Kişilerarası Reddedilme

Çocuklar ve ergenler; utangaç, çekingen ya da kaygılı davranışlar sergilerse veya saldırganlık gibi dışsallaştırma davranışlarıyla zorlanırlarsa kişilerarası reddedilme yaşayabilirler. Utangaç/çekingen ya da kaygılı çocuklar, akranlarının bu mizaç farklılıklarını sosyal yetersizlik olarak algılaması ve bu çocukları tehditkâr görmeyip karşılık vermeyeceklerini düşünmesi nedeniyle sıklıkla reddedilir . Ayrıca bu çocuklar sosyal etkileşim ve akran grup süreçlerinde zorlanabilir, bu da reddedilme ve dışlanmaya yol açar. Araştırmalar, sosyal olarak çekingen ve akran reddi/dışlanması yaşayan çocukların zamanla daha da içe kapanma eğiliminde olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla dışlayıcı davranış, zaten var olan utangaç ve içe dönük kişilik özelliklerini pekiştirebilir.

Benzer şekilde, saldırganlık, hiperaktivite ya da kuralları bozma gibi yüksek düzeyde dışsallaştırma davranışları gösteren çocuklar ve ergenler de sıklıkla sosyal dışlanmanın mağduru olur. Kendi saldırgan davranışları nedeniyle reddedilen bu çocuklar “zorba‑mağdur” olarak adlandırılır ve kendilerine özgü olumsuz gidiş izlekleri sergilerler. Örneğin, dışsallaştırma davranışları nedeniyle reddedilen çocukların, zaman içinde bu belirtileri artan oranlarda sürdürme olasılıkları daha yüksektir. Ayrıca zorba‑mağdurlar, başkalarının nötr ya da belirsiz davranışlarını da zorbalık olarak algılamaya daha yatkındır; bu da sosyal bilgi işlemlemede zorluk yaşadıklarını düşündürür. Sosyal bilgi işlemlemede zorlanan bireyler, nötr durumlarda dahi başkalarının kötü niyetli olduğunu varsayma eğilimi gösteren düşmanca yükleme yanlılığı sergileyebilir. Özetle, kişilerarası reddedilme hem içselleştirme hem de dışsallaştırma örüntülerinden kaynaklanabilir ve bu deneyimler başlangıçta dışlanma/ reddedilmeye yol açan uyumsuz davranışları güçlendirebilir

Kişilerarası ve Gruplar Arası Reddedilme/Dışlanmaya Yönelik Tepkiler ve Müdahaleler

Okul sistemleri, akran mağduriyeti ve zorbalık durumlarına yanıt vermek ve müdahale etmek için farklı yaklaşımlar benimsemiştir; bunların bir kısmı reddedilme ve dışlanmayı da hedefler. Bu yaklaşımlar sıklıkla kişilerarası reddedilme ve dışlanmaya odaklanır ve sosyal yetersizlik yaklaşımı benimser; müdahaleler, mağdurların ya da risk altındaki çocukların sosyal becerilerini geliştirerek sosyal yeterliklerini artırmayı amaçlar. Bu yaklaşım, kişilerarası reddedilme yaşayan çocukların kendi reddedilmelerini davet eden biçimlerde davrandığı varsayımına dayanır ve sosyal becerilerdeki gelişmenin mağduriyeti azaltacağını ileri sürer. Bazı çalışmalar sosyal beceri eğitiminin olumlu sonuçlarını bildirse de, sistematik bir derleme, çalışmaların yaklaşık yarısında karışık ya da olumlu olmayan sonuçlar bulunduğunu göstermiştir. Ayrıca araştırmacılar, yalnızca sosyal beceri eğitimine odaklanmak yerine akran grup bağlamına— reddetme ve dışlamayı teşvik eden akran normları ve sosyal üstünlük hiyerarşileri gibi— daha dikkatli eğilen yaklaşımlar çağrısında bulunmaktadır.

Lynn Mulvey K, Boswell C, Zheng J. Causes and Consequences of Social Exclusion and Peer Rejection Among Children and Adolescents. Rep Emot Behav Disord Youth. 2017 Summer;17(3):71-75. PMID: 30100820; PMCID: PMC6085085.